Seplenienie międzyzębowe to wada wymowy polegająca na zaburzonej artykulacji głosek dentalizowanych z powodu wsuwania czubka języka (apexu) między zęby. Seplenienie to może występować jednocześnie w trzech szeregach głosek dentalizowanych, w dwóch lub w jednym. Wyróżniamy następujące rodzaje seplenienia międzyzębowego:
- w szeregu ciszącym – zaburzona artykulacja głosek „ś”, „ź”,”ć”,”dź”
- w szeregu syczącym – zaburzona artykulacja głosek „s”, „z”, „c”, „dz”
- w szeregu szumiącym – zaburzona artykulacja głosek „sz”, „ż”, „cz”, „dż”
Może być wiele przyczyn seplenienia międzyzębowego. Do najpopularniejszych należą: połykanie infantylne, brak pionizacji języka, wady zgryzu, przerost trzeciego migdała lub powiększenie migdałów podniebiennych, obniżone napięcie mięśniowe w obrębie twarzy.
Połykanie infantylne jest typem połykania charakterystycznym dla niemowląt, podczas którego język jest ułożony płasko na dnie jamy ustnej, a czubek języka tkwi między dziąsłami. Charakterystycznym objawem jest także zaciskanie warg podczas połykania płynów lub pokarmów. Ten typ połykania może utrzymywać się nawet do 4. r. ż. dziecka. Przetrwałe połykanie infantylne w późniejszych etapach życia jest jedną z najczęstszych przyczyn seplenienia międzyzębowego i powoduje inne zaburzenia artykulacji ze względu na brak pionizacji języka.
Proces nabywania prawidłowego sposobu połykania blokuje zbyt długie używanie przez dziecko smoczków, kubków „niekapków” i tym podobnych „dzióbków” pozornie ułatwiających dziecku picie. Tego typu akcesoria blokują prawidłową pionizację języka konieczną do przekształcenia się połykania w dojrzałe. Z punktu widzenia profilaktyki logopedycznej używanie smoczków, niekapków itp. najlepiej zakończyć najpóźniej, gdy dziecko ukończy 1. r. ż. Przetrwały typ połykania jest możliwy do korekty poprzez ćwiczenia połykania prowadzone pod okiem logopedy. Niejednokrotnie konieczna jest także konsultacja ortodontyczna i zastosowanie aparatów ułatwiających pionizację języka.
Spośród wad zgryzu najczęstszą przyczyną seplenienia międzyzębowego jest zgryz otwarty, który charakteryzuje się brakiem styczności pomiędzy górnymi i dolnymi siekaczami nawet, gdy pozostałe zęby są ze sobą złączone. Przyczyną powstawania tej wady zgryzu jest najczęściej używanie przez dziecko smoczków i częste ssanie kciuka w okresie wyżynania się zębów. Powstaje w ten sposób charakterystyczny „otwór” między przednimi zębami wielkości smoczka lub kciuka. Brak styczności między zębami powoduje, że często podczas artykulacji głosek dentalizowanych czubek języka wsuwa się między zęby. W takiej sytuacji zwlekanie z konsultacją ortodontyczną powoduje utrwalanie się wady wymowy i potencjalnie wydłuża czas trwania terapii logopedycznej. Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku podejrzenia występowania wady zgryzu udać się na konsultację ortodontyczną nie czekając na pojawienie się zębów stałych.
Przerost migdałów podniebiennych oraz trzeciego migdała to jedne z najczęstszych zaburzeń diagnozowanych u dzieci przez laryngologów. Poza seplenieniem międzyzębowym, występującym na skutek przerostu migdałów mogą występować także zaburzenia oddychania, mające również wpływ na nieprawidłowy rozwój mowy dziecka. O nieprawidłowym sposobie oddychania spowodowanym przerostem migdałów świadczy m.in. oddychanie przez usta, chodzenie z otwartymi ustami i z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej. Znacznie przerośnięte migdały często powodują także trudności z pionizacją języka.
Obniżone napięcie mięśniowe często rozpoznawane jest już w wieku niemowlęcym. Jest to schorzenie, w którym układ nerwowy nie współpracuje prawidłowo z układem mięśniowym. Charakterystycznym objawem jest wiotkość mięśni twarzy. Często zauważalne jest także wysunięcie języka z jamy ustnej. Jest to schorzenie, które należy zawsze skonsultować z neurologiem oraz podjąć rehabilitację i terapię neurologopedyczną.
Terapia seplenienia międzyzębowego jest długim procesem. Często przed podjęciem terapii logopedycznej konieczna jest wielospecjalistyczna diagnoza i leczenie pacjenta. Terapia logopedyczna prowadzona bez szczegółowej diagnozy połykania, motoryki narządów mowy (w tym języka), wad zgryzu, migdałów oraz napięcia mięśniowego jest często tylko doraźnym „zaleczeniem” zaburzenia artykulacji. Terapia logopedyczna bez uwzględnienia fizjologicznych ograniczeń dziecka i bez podjęcia leczenia spowoduje powrót zaburzenia mowy w późniejszym czasie.
mgr Agnieszka Sierpińska
logopeda